Mae gan Gerdd Dant hanes hir iawn yn y traddodiad Cymreig. Yn ei hanfod, y grefft o gyflwyno neu berfformio barddoniaeth i gyfeiliant telyn ydyw. Yn yr hen amser, roedd y cerddi a ganwyd mewn cynghanedd, y mesurau Cymraeg caeth yn seiliedig ar gyflythrennu a rheolau cymhleth, ond yn ddiweddarach defnyddiwyd y mesurau rhydd llawn cymaint.
Sut mae’n gweithio? Mae’r delyn bob amser yn canu alaw osod – alaw draddodiadol neu alaw wedi’i chyfansoddi yn yr arddull draddodiadol. Mae’r canwr yn aros am ychydig fariau ac yna’n canu ei eiriau ar wrth-alaw, gan sicrhau bod prif acenion y metr yn disgyn ar brif acenion alaw’r delyn. Mae’n rhaid i’r canwr a’r telynor orffen pob pennill gyda’i gilydd: mae gair olaf pob pennill bob amser yn disgyn ar brif guriad y bar olaf yn alaw’r delyn.
Roedd y wrth-alaw yn yr hen ddyddiau bob amser yn fyrfyfyr, ond bron yn ddieithriad caiff ei gosod ymlaen llaw a’i dysgu gan gantorion modern. Gelwir y gwrth-alaw hon yn gyfalaw. Gelwir y grefft o gyfansoddi’r cyfalaw a gosod yr holl eiriau yn y lle iawn yn gosod. Gelwir alaw’r delyn yn alaw neu’r gainc.
Ffynhonnell: https://www.cerdd-dant.org/about.html (Cymdeithas Cerdd Dant Cymru)
Dyma rai enghreifftiau gwych o gerdd dant.
https://www.youtube.com/watch?v=q_OsHvUSp6U – solo by comedian Ryan Davies
https://www.youtube.com/watch?v=GqubDdbn868 – Côr Cerdd Dant Agored
https://www.youtube.com/watch?v=Ahy-pHzMvOQ – Côr Seiriol