Alaw gan John Hughes, Geiriau gan Ann Griffiths, trefniaeth gan William O. Jones.
Mae Cwm Rhondda yn cynnwys dau gwm mewn gwirionedd, Rhondda Mawr a Rhondda Fach. Y dref fwyaf yn y Rhondda yw Treorchy, lle mae côr enwog yn lleoli.. Yng nghanol i ddiwedd y 19eg ganrif daeth y Rhondda yn ardal fwyngloddio.
Ganed John Hughes (1873-1932) yn Nowlais ger Merthyr Tudful, a’i fagu yn Llanilltud Faerdref i’r de o Bontypridd. Roedd y rhan fwyaf o’i fywyd gwaith fel clerc yn y Great Western Colliery Pontypridd. Gwasanaethodd fel diacon ac arweinydd y canu cynulleidfaol yng Nghapel Bedyddwyr Salem yn Llanilltud Faerdref. Ysgrifennwyd Cwm Rhondda ar gyfer urddo’r organ yn Capel Rhondda, yn Hopkinstown yn nyffryn Rhondda, ym 1907, a dyma’i waith mwyaf poblogaidd.
Bardd ac awdur emynau oedd Ann Griffiths (g. Thomas, 1776–1805). Fe’i ganed ym mis Ebrill 1776 ger pentref Llanfihangel-yng-Ngwynfa sy’n dal i fod yn eithaf anghysbell, ychydig filltiroedd i’r dwyrain o Lyn Efyrnwy yng nghanol Powys. Yn 1796 ymunodd â’r mudiad Methodistaidd Calfinaidd. Hi yw’r emynydd benywaidd mwyaf blaenllaw o Gymru a Gwnaethpwyd sioe am ei bywyd gan S4C ar gyfer Eisteddfod Meifod 2003. Mae parch mawr i’w barddoniaeth hyd heddiw.
William O. Jones (i’w wneud pan allaf ddod o hyd i ychydig o wybodaeth)
Pan gyfansoddwyd Cwm Rhondda, y geiriau a ganwyd iddo yn wreiddiol oedd “Arglwydd, arwain trwy’r anialwch” gan William Williams Pantycelyn, ond mae geiriau Ann Griffiths “Wele’n sefyll rhwng y myrtwydd” yn cael eu canu yn fwy cyffredin i Gwm Rhondda, a rhai Pantycelyn i dôn Capel y Ddôl.
William Williams Pantycelyn (1717-1791) yw prif awdur emynau Cymru a ysgrifennodd farddoniaeth a rhyddiaith hefyd. Daeth yn bregethwr teithiol yn yr eglwys Fethodistaidd Galfinaidd.
Ffynonellau
https://en.wikipedia.org/wiki/Cwm_Rhondda
https://en.wikipedia.org/wiki/John_Hughes_(1873–1932)
https://en.wikipedia.org/wiki/Ann_Griffiths
https://en.wikipedia.org/wiki/William_Williams_Pantycelyn
Geiriau
Wele’n sefyll rhwng y myrtwydd*
Wrthrych teilwng o’m holl fryd:
Er mai o ran yr wy’n adnabod
Ei fod uwchlaw gwrthrychau’r byd
Henffych fore, henffych fore
Caf ei weled fel y mae
Caf ei weled fel y mae.
Rhosyn Saron yw ei enw
Gwyn a gwridog, teg o bryd;
Ar ddeng mil y mae’n rhagori
O wrthrychau penna’r byd.
Ffrind pechadur, ffrind pechadur
Dyma’r llywydd ar y môr
Dyma’r llywydd ar y môr.
Beth sydd i mi fwy a wnelwyf
Ag eilunod gwael y llawr?
Tystio’r wyf nad yw ei cwmni
I’w hymharu â’m Iesu mawr:
O! am aros, O! Am aros
Yn ei gariad ddyddiau f’oes!
Yn ei gariad ddyddiau f’oes!
Cyfieithiad i’r Saesneg
See he stands among the myrtles
Object worthy of all my heart;
Although furthermore, I know
He is above the objects of the world:
Hail the morning, hail the morning
I shall see him as he is.
I shall see him as he is.
Rose of Sharon is his name,
Pure and glowing, fair of heart;
Than ten thousand he is better
Of the greatest objects of the world.
Friend of sinners, Friend of sinners,
Here is the ruler on the sea.
Here is the ruler on the sea.
What is there more for me to do
With wretched idols of the earth?
I testify that their company is not
To compare with great Jesus:
O to stay, O to stay
In his love (all) the days of my life!
In his love (all) the days of my life!
Ffynhonnell y cyfieithiad: http://www.angelfire.com/in/gillionhome/Worship/Emynau/WeleNSefyll.html
Myrtwydd
Mae coeden Myrt yn llwyni bytholwyrdd sydd â dail aromatig sgleiniog a blodau gwyn a ddilynir gan aeron ogrwn duon porffor. I Zechariah pennod 1 yw’r cyfeiriad: Dyn ymhlith y Myrtwydd.
(7) Ar y pedwerydd dydd ar hugain o’r unfed mis ar ddeg, hwnnw yw mis Sebat, o’r ail flwyddyn i Darïus, y daeth gair o’r ARGLWYDD at Zechariah, mab Barachïah, mab Ido y prophwyd, dan ddedwyd, (8) Gwelais noswaith; ac wele yr un marchogaeth ar farch coch, ac yr oedd efe yn sefyll rhwng y myrtwydd y rhai oedd yn y pant; ac o’i il ef feirch cochion, brithion a gwynion. (9) Yna y dywedais, Beth yw rhai hyn, fy arglwydd? A dywedodd yr angel oedd yn ynddiddan â mi wrthyf, Mi a ddangosaf i ti beth yw y rhai hyn. (10) A’r gwr, yr hwn oedd yn sefyll rhwng y myrtwydd, a attebodd ac a ddywedodd, Dyma y rhai a hebryngodd yr ARGLWYDD i ymrodio trwy y ddaear. (11) A hwythay a attebasant angel yr ARGLWYDD, yr hwn oedd yn sefyll rhwng y coed myrt, ac a ddywedasant, Rhodiasom trwy y ddaear; ac wele yr holl ddaear yn eistedd, ac yn llonydd.
Rhosyn Saron
Yn ôl bible.org plaen arfordirol y Canoldir yw Sharon, rhwng Joppa a Chaesarea. Nid yw yn hysbys at ba blanhigyn yn union y cyfeirir (os oes).